Zelfzorg begint bij de ander

Waarom denken in netwerken essentieel is voor veerkrachtige zorg

Zelfzorg. Eigen regie. Positieve gezondheid.

Begrippen die inmiddels stevig verankerd zijn in beleid en praktijk binnen zorg en welzijn.
Maar hoe ‘zelf’ is zelfzorg eigenlijk? En wie heeft regie, als iemand het even niet meer weet?

Wat vaak onderbelicht blijft, is de rol van het sociale netwerk: familie, buren, vrienden, collega’s – de mensen om ons heen. Juist in kwetsbare situaties blijkt hun steun doorslaggevend voor herstel, welzijn én het volhouden van gezonde keuzes.

De kracht van sociale steun

Onderzoek toont keer op keer aan dat sociale steun beschermt tegen stress, depressie en angst. Niet alleen daadwerkelijke hulp is van belang, maar vooral de perceived support – het idee dat er iemand voor je klaarstaat – maakt het verschil (the mediating role of perceived stress, E.F. Acoba (2024)).

Alleen al het in beeld brengen van je netwerk helpt: overzicht geeft rust. Je ziet wie je ‘supporters’ zijn – en dat geeft veerkracht.

Een studie onder oudere volwassenen laat zien dat mensen met sterke sociale steun minder snel depressieve klachten ontwikkelen bij fysieke gezondheidsproblemen. Het netwerk fungeert als buffer. Niet alleen mentaal, maar ook fysiek. ​PMC 

Uit het leven gegrepen: weten op wie je kunt rekenen

Toch krijgen wij vaak de vraag: “Waarom zou ik mijn sociale netwerk in beeld brengen? Ik heb toch geen probleem?”
En eerlijk is eerlijk: veel mensen wachten met actie tot het écht nodig is.

Maar ik geloof dat je je netwerk niet pas in kaart hoeft te brengen als er iets aan de hand is.
Je doet het vanuit zelfzorg én voorzorg. Zodat je – als het moment daar is – weet op wie je kunt rekenen.

Een voorbeeld uit de praktijk:

Tijdens het Europese project PATH (2020-2023) werkte ik samen met Saskia (fictieve naam). Als medewerker van het project probeerde zij aan het begin van het project natuurlijk ook de MLM-Tool uit. Al snel merkte ze hoe bewust ze ging kijken naar de mensen om haar heen. Ze vertelde hoe het haar manier van contact maken met bijvoorbeeld buren en vrienden subtiel, maar wezenlijk had veranderd.

Niet veel later werd haar partner ernstig ziek. In die moeilijke tijd bleek haar eerder gemaakte MLM-Kaart van onschatbare waarde. Ze wist wie ze kon bellen, wie haar in concrete zaken kon helpen, of waar ze haar hart kon luchten.
Ze zei: “Ik voelde me omringd, gesteund. Dat maakte het allemaal iets lichter.”

Toen haar partner hersteld was, kwam er helaas nog een klap: bij Saskia zelf werd een agressieve vorm van kanker vastgesteld. Tot aan haar overlijden bleef ze benadrukken hoeveel steun ze had ervaren dankzij het bewuste zicht op haar netwerk.
“Ik heb mezelf dit voordeel gegeven zonder dat ik wist dat ik het nodig zou hebben,” zei ze.

Saskia is voor mij een blijvende inspiratiebron. En eerlijk gezegd: als ik op moeilijke dagen twijfel of ik wel weer over de MLM-Tool moet schrijven of spreken, dan denk ik aan haar.
Zij herinnert mij eraan waarom ik dit werk doe – en waarom ik blijf geloven in de kracht van denken in netwerken en de MLM-Tool als prachtig hulpmiddel.

Zelfzorg is zelden solo

Ook bij chronische aandoeningen blijkt sociale steun cruciaal. Een studie bij mensen met hartfalen toont dat wie emotionele en informatieve steun ervaart, betere zelfzorggedragingen vertoont. Steun vergroot het vertrouwen in eigen kunnen en vermindert somberheid – beide sleutels tot effectieve zelfzorg.

Ook blijkt uit onderzoek dat interventies die focussen op het vergroten van waargenomen steun de mentale gezondheid versterken én het zelfzorgvermogen verbeteren. Kortom: sociale steun is een fundamenteel onderdeel van zorg – en dus ook van zelfzorg. PubMed

Wat betekent dit voor professionals?

Voor professionals in zorg en welzijn betekent dit: kijk verder dan de individuele cliënt. Breng het netwerk in beeld – niet pas als het spaak loopt, maar vanaf het begin.

Met de MLM-tool (Mijn Leven Met...?) brengt jouw cliënt in 5 eenvoudige stappen zijn of haar sociale netwerk overzichtelijk in kaart. De MLM-Tool activeert reflectie, creëert bewustwording en maakt relaties zichtbaar die vaak als vanzelfsprekend worden gezien.

En – minstens zo belangrijk – het maakt ze bespreekbaar.

Een cliënt die weet wie zijn supporters zijn, voelt zich niet alleen sterker – hij/zij is sterker.

Conclusie: samen werkt het

Zelfzorg is geen solo-actie. Het is een netwerkactiviteit. Door het sociale netwerk actief te betrekken, werken we samen aan duurzame verandering. Voor de cliënt. En voor jezelf als professional.

Nieuwsgierig naar de MLM-tool?
Bekijk hoe je deze kunt inzetten in jouw werkpraktijk: www.mlm-tool.nl
Of beter nog: word MLM-coach en zet het netwerk van jouw cliënten structureel op de kaart.